Dedektörlerde Kullanılan Temel Gaz Algılama Yöntemleri:

CL – Katalitik Sensör (Pelistor)
Katalitik yanma prensibine göre çalışır – gaz konsantrasyonu, kontrollü bir yanma reaksiyonu sırasında açığa çıkan ısı miktarına göre ölçülür. Reaksiyon, uygun bir sıcaklık ve bir katalizörün varlığı ile başlatılır. Bu sensörler, çok çeşitli yanıcı gazların tespiti için kullanılabilir. Sensörler, hızlı tepkileri, uzun ömürleri ve yüksek derecede kararlılıkları ile karakterize edilir. Düzgün çalışması için havadaki oksijenin en az %10'una ihtiyaç duyarlar. Verici sensör, girişi sensörün zehirlenmesine neden olabilen silikon bileşiklerine karşı hassastır.

EL – Elektrokimyasal Sensör
Elektrolit içerisine yerleştirilen elektrotların, yüzeylerinde tespit edilen gazın redoks reaksiyonu nedeniyle elektriksel parametrelerindeki değişimin ölçülmesi prensibi ile çalışır. Bu sensörler, uygun bir seçiciliğe ve çok düşük gaz konsantrasyonlarını tespit etme kapasitesine sahiptir. DEGA sistemlerinde öncelikle zehirli gazların tespiti için kullanılırlar.

IL – Kızılötesi Sensör
Kızılötesi spektroskopi ilkesine göre çalışan en yüksek kaliteli algılama yöntemi. Bu sensörler, seçiciliklerinin yüksek seviyesi ve aşındırıcı maddeler içeren ortamlardaki dirençleri açısından mükemmeldir. Sensörler çok uzun bir ömre sahiptir (10+ yıl).

SL – Yarı İletken Sensör
Algılamanın düşük maliyetli yöntemi, tespit edilen gazın konsantrasyonunda bir değişiklik olması durumunda meydana gelen yarı iletkenlerin elektriksel iletkenliklerindeki değişikliğin ölçülmesi prensibine göre çalışır. Avantajları, temiz bir ortamda kullanıldığında uzun çalışma ömrü ve ayrıca farklı gaz ve buhar türleri için mevcut olan geniş model yelpazesidir. Dezavantajları, düşük seçicilik derecesi (karışımdaki farklı gaz türlerini ayırt etme yeteneğinin düşük olması) ve aşındırıcı maddeler (alkali ve asidik bileşikler, silikonlar, kükürt bileşikleri, vb.) içeren ortamlarda sensörün kısa zamanda bozulmasıdır.

PID – Fotoiyonizasyon Sensörü
Tipik fotoiyonizasyon dedektörleri, uçucu organik bileşikleri ve diğer gazları, milyarda alt parçadan milyonda 10.000 parçaya (ppm) kadar olan konsantrasyonlarda ölçer. Fotoiyonizasyon dedektörü, birçok gaz ve buhar analiti için verimli ve ucuz bir dedektördür. PID'ler anlık okuma sağlar, sürekli çalışır ve genellikle gaz kromatografisi için dedektörler veya elde taşınabilir taşınabilir aletler olarak kullanılır. Elle tutulan, pille çalışan versiyonlar, sağlık ve güvenlik için askeri, endüstriyel ve kapalı alan tesislerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Birincil kullanımları, üretim süreçleri ve atık işleme sırasında solventler, yakıtlar, yağ gidericiler, plastikler ve bunların öncüleri, ısı transfer sıvıları, yağlayıcılar vb. gibi uçucu organik bileşiklere (VOC'ler) karşı çalışanların mauz kalma güvenliği sağlamak içindir.

 

 Tehlikeli Maddeler ve Gazların Taşıma, Depolama Piktogramları ve Sağlığa Zararlı Sınıfları

Piktogram	Sınıf	Sağlığa zararlı kategorisi
	1.1	Patlayıcı, alt sınıf 1.1 Kütle halinde patlama tehlikesi
	1.2	Patlayıcı, alt sınıf 1.2 Projeksiyon (fırlama) tehlikesi
	1.3	Patlayıcı, alt sınıf 1.3 Yangın tehlikesi veya hafif projeksiyon tehlikesi
	1.4	Patlayıcı, alt sınıf 1.4Belirgin bir tehlike yok
	1.5	Patlayıcı, alt sınıf 1.5 Kütle patlaması tehlikesi taşıyan çok düşük düzeyde hassas maddeler
	1.6	Patlayıcı, alt sınıf 1.6 Kütle patlaması tehlikesi bulunmayan aşırı düzeyde düşük hassaslığı olan maddeler
	2.1	Yanıcı gazlar
	2.2	Yanıcı olmayan, zehirli olmayan gazlar
	2.3	Zehirli gazlar
	3	Yanıcı sıvılar
	4.1	Yanıcı katı maddeler, kendiliğinden reaktif maddeler ve yanıcı katı hassasiyeti azaltılmış patlayıcılar
	4.2	Kendiliğinden ateş almaya meyilli maddeler
	4.3	Su ile temas ettiğinde yanıcı gazlar çıkaran maddeler
	5.1	Oksitleyici maddeler
	5.2	Organik Peroksitler
	6.1	Toksik maddeler
	6.1	Zehir
	6.2	Bulaşıcı maddeler
	7	Radyoaktif malzeme Kategori I
		Kategori II
		Kategori III
		Kritik güvenlik indeks etiketi
	8	Aşındırıcı maddeler
	9	Muhtelif tehlikeli maddeler ve nesneler

 

Gazlar - Parlama - Patlama - LEL - UEL - STEL - TWA Hakkında Teknik Bilgi:

Parlama Nedir?

Alevlenme noktası sıcaklığında bulunan sıvı veya sıvı buharları ve gazların hava ile meydana getirdikleri karışım ancak dışarıdan açık bir alevle temas edildiğinde alev alır ve bu bir an devam eder, alevin etkisi ortadan kalkınca söner. Bu olaya, parlama denilmektedir.

Yanma Noktası Nedir?

Yanma noktası ise, parlayıcı ya da yanıcı sıvı buharları ve gazların hava ile meydana getirdikleri karışımların alevle dokunulmaksızın kendi kendine yandığı sıcaklıktır. Böyle bir durumda, yanmaya dışarıdan müdahale edilmediği müddetçe yanma devam eder.

Patlama Nedir?

Belirli oranlardaki yanıcı gaz, toz veya buharın hava ile oluşturduğu uygun oranlar dâhilindeki parlama veya patlama aralığındaki) karışımın, ateşleme enerjisi ile temas etmesi sonucunda yanma (oksidasyon) olayının çok kısa sürede meydana gelmesini sağlayan ve çok yüksek sıcaklık ve basınçta gaz açığa çıkaran fiziko-kimyasal tepkimelerdir.

Patlayıcı Atmosfer Tanımı:

Bütün yanıcı gazları bileşiminde bulunduran havadır. Bu gazlar, özellikle, Metan, Etan, Propan, Bütan gibi hidrokarbonlar ve hidrojen, karbon monoksit ve hidrojen sülfür gibi gazlardır. Madencilikte, bunlar içindeki en önemli olanı metan’ dır. Hafif renksiz ve kokusuz olup, metanın hava ile karışımı, çok tehlikeli olan Grizuyu meydana getirir. (%4-15 Aralığında patlayıcı)

Patlama Türleri:

• Katı Madde Patlamaları: Mg, Çinko, Fosfor, Karpit

• Kimyasal Patlamaları: Hammadde, yarı mamul maddelerin depolanması, taşınması ve kullanımı sırasında istenmeyen bir şekilde farklı kimyasallarla karşılaşmasıyla oluşan reaksiyonlar.

• Gaz Patlamaları: LPG, ASETİLEN vs.

• Basınç Patlamaları: Kompresör, Hava Tankları vs.

• Toz Patlamaları: Un, Tahıl vs.

LEL Değeri Nedir?

LEL = Alt Patlama Düzeyi  – Low Explosion Level

Havadaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en alt seviyesidir. Bunun altındaki konsantrasyonlarda yeterli yakıt olmadığından yangın olmaz, karışım fakir karışımdır.

UEL Değeri Nedir?

Ortamdaki buhar yüzdesinin bir yangın veya patlama oluşturması için gerekli olan en üst seviyesidir. Bunun üstündeki konsantrasyonlarda yeterli hava olmadığından yangın olmaz, karışım zengin karışımdır.

(Eşik Sınır Değer-ESD) Threshold Limit Value-Time Weighted Average (TLV-TWA) :

Çeşitli kimyasal maddelerin kapalı işyeri havasında bulunmasına izin verilen ve orada günde 8 saat çalışacak olanların sağlığını bozmayacak olan en yüksek konsantrasyonlarına (TLV-TWA) denir.

Kısa Süreli Maruziyet Sınırı-Short Term Exposure Limit (TLV-STEL):

Bir çalışma gününün herhangi bir 15 dakikalık süre içinde maruz kalınan çeşitli kimyasal maddelerin aşılmaması gereken sınır değerini ifade eder.

Konsantrasyonlar:

• Hacim Birimi (ppm-cm3/m3 ) 25 C derece sıcaklıkta ve 760 mm civa basıncındaki 1 m3 havada bulunan gaz halindeki çeşitli kimyasal maddelerin cm3 olarak miktarını gösterir.

• Ağırlık Birimi (mg/m3 ) 1 m3 havada bulunan gaz, sıvı ve katı halindeki kimyasal maddelerin mg olarak miktarını gösterir.

• Parçacık Birimi (mpp/m3 ) 1 m3 havada bulunan katı halindeki kimyasal maddelerin 10 üzeri 6 parçacık olarak miktarını gösterir.

  ---

  Çeşitli Gazlar Hakkında Bilgi

O2 - Oksijen:

• Oksijen Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Özgül ağırlığı, 1.42 kg/m3’dür. (Havanın özgül ağırlığı 1.293 kg/m3’dür) Teneffüs ve yanma olayları için zorunlu olan bir gazdır. Ortam havasında % 19-21 arasında oksijen bulunması halinde çalışan üzerinde pek önemli etkiler görülmez. % 12-19 arasında nefes sıklaşır, nabız artar ve konsantrasyon azalır. % 9-14 arasında, solunum sık ve kesiktir. Bulantı ve halsizlik mevcuttur. % 6-10 arasında bayılma olur ve kısa zamanda koma hali başlar. % 5’in altında ise ölüm meydana gelir.

CO2 - Karbondioksit:

• Karbondioksit (Siyah Gaz veya Boğucu Gaz) Renksiz ve hafif asit kokusu olan bir gazdır. Özgül ağırlığı, 1.977 kg/m3’dür. Bundan dolayı, bulunduğu kapalı ortamın tabanında toplanır. Atmosfer havasında, hacim bakımından % 0.3-0.4 oranında bulunur. Bu miktar, nefes alma fonksiyonunu uyarıcı etki yapar. MAK değeri 5000 ppm’ dir. Havadaki karbondioksit oranı fazlalaşacak olursa, akciğerlerin çalışması hızlanır, solunum sayısı ve sıklığı artar. Ortam havasında, % 3-6 oranında karbondioksit bulunursa, nefes alma zorlaşır ve baş ağrıları başlar. %6-10 Aralığında baş dönmesi, görme bozuklukları ve şuursuzluk başlar.% 10’dan fazla yoğunlukta karbondioksit bulunması durumunda ise narkotik meydana gelir. Bundan dolayı, karbondioksitli hava, genel olarak basit boğucu hava olarak adlandırılır.

CO - Karbonmonoksit:

• Karbonmonoksit (Beyaz Gaz) Renksiz, kokusuz, tatsız, dokulara tahriş etkisi olmayan çok zehirli olmasından dolayı çok tehlikeli bir gazdır. Normal havada eser miktarda rastlanır. Özgül ağırlığı 1.255 kg/m3 olup, havanınkine çok yakındır. Hava ile % 13-75 oranlarındaki karışımı patlayıcı özelliğe sahip olup, en tehlikeli patlama konsantrasyonu % 30 civarındadır. Karbonmonoksit gazının en tehlikeli özelliği, kanın içerisindeki hemoglobinle birleşme özelliğinin oksijene oranla 250 defa daha fazla olmasıdır. Bundan dolayı, havada az miktarda olsa dahi, kan bunu hemen bünyesine alır ve karboksihemoglobin oluşur. Alyuvarların bünyesine girdikten sonra bir daha buradan ayrılmaz ve dolayısıyla hücrelere oksijen nakli yerine karbonmonoksit nakli yapılır. Dolayısıyla, oksijen yetersizliği baş gösterir ve kanın karbonmonoksit ile yeterli bir doymuşluğu durumunda da ölüm meydana gelir. Yetişkin bir insanın alabileceği ve kendisinde ciddi belirtiler görülmeyecek karbonmonoksit miktarı 300 cm3 kadardır. Havadaki karbonmonoksit oranı yüzbinde 5’den az ise (50 ppm), önemli bir belirti ortaya çıkmaz. Onbinde 3 oranında bir saat süre ile kalınması durumunda belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Binde 1 oranında, 30 dakika içerisinde hayati tehlike meydana gelir. Binde 2 oranında ise ani ölüm kaçınılmazdır. Karbonmonoksit teneffüsü ile önce baş ağrısı başlar, daha sonra baş dönmesi, denge bozukluğu, kendini kaybetme, kalp rahatsızlıkları, konuşma ve sinir sistemi üzerindeki belirtiler ve akli meleke bozuklukları gibi semptomlar ortaya çıkar. Karbonmonoksit zehirlenmesinden ölenlerde kan, karbonmonoksitin etkisi ile pembe bir renk alır ve bu gazdan ölenler, sanki yaşıyormuş gibi bir görünüm arzeder.

CH4 - Metan:

• Metan (Grizu-Firedamp) Renksiz ve kokusuz bir gazdır. Özgül ağırlığı 0.716 kg/m3 ’dür. Yani havaya oranla daha hafiftir. Bundan dolayı, bulunduğu kapalı ortamın tavan kısımlarında toplanır. Ayrıca, metanın dağılabilme özelliği havaya nazaran 1.6 defa daha fazla olduğundan, kolaylıkla her tarafa nüfuz edebilir. Hava ile karışması halinde, tekrar ayrılmasına imkân yoktur. Metan, esas itibariyle zehirli bir gaz değildir. Dokular üzerinde bir etkisi yoktur. Ancak, fazla miktarda metan bulunan havada oksijen oranı düşük olacağından, asfiksi sonucu ölüm meydana gelebilir. Metanın esas tehlikesi, yanıcı ve patlayıcı bir gaz olmasıdır. Tam yanma, % 9 metan ve % 91 oranındaki hava karışımında olur. Ancak, patlamayı doğuran ısı kaynağının şiddeti ve süresi, basınç ve kapalı ortamın şekli de patlamayı etkilediğinden, metanın % 4-15 arasında tehlikeli olduğu kabul edilir ve bu oranda metan bulunan havaya madencilikte grizu adı verilir. % 4 metan konsantrasyonunun altında patlama olmaz ve grizu bulunduğu yerde yanar. Fakat, ortamda yüksek sıcaklık mevcutsa, patlama meydana gelebilir. % 15 oranın üzerinde ise grizu patlama özelliğini kaybeder.

[CH4 + 2(4N2 + O2) = CO2 + 2 H2O + 8 N2 ] İnfilak Gazı (Afterdamp):

• Grizu veya kömür tozu veya her ikisinin birlikte neden oldukları patlama sonucunda, kapalı ortam atmosferinde mevcut olan gaz karışımına infilak gazı denir. Bu gaz, öldürücü bir gaz olup, havadaki oksijenin yerini, karbondioksit ve karbonmonoksit almıştır.

Doğal Gaz:

• Doğal gaz; fosil kaynaklı, renksiz, kokusuz ve havadan hafif olan, Metan (CH4), Etan (C2H8), Propan(C3H8), Bütan (C4H10), Karbondioksit (CO2), Azot (N2), Helyum(He) ve Hidrojen sülfür (H2S) gibi çeşitli hidrokarbonlardan oluşan yanıcı bir gaz karışımıdır. Yandığında kül ve kükürt bileşikleri oluşturmaz, asit yağmurlarına neden olmaz. Günümüzde oldukça değerli ve stratejik bir enerji kaynağı olarak konut, işyeri, resmi kurum ve endüstride kullanılmaktadır.Doğal gazın büyük bölümü, doymuş hidrokarbon bileşiği olan metandır. İçeriğindeki diğer bileşikler, Etan, Propan ve Bütan gibi daha ağır doymuş hidrokarbonlardır. Doğal gaz çıkarıldıktan sonra işlenir.  İşleme sırasında istenmeyen bileşikler temizlenir ve hidrokarbonlar alıkonur. Üretimin bu safhasında elde edilen ürünler, doğal gaz sıvıları (NLG), Etan, Propan, Bütan, İzobütan, Pentan ve diğer ağır hidrokarbonları içerir. Bu sıvılardan, provan ve Bütan ayrıştırılarak LPG (%30 Propan-% 70 Bütan) elde edilir. İçerisinde hiç ağır hidrokarbon bulunmayan gaz kuru doğal gaz olarak adlandırılır. Doğal gazın sıvılaştırılarak (LNG) kullanılması da mümkündür.

Parlayıcı Sıvı Nedir?

• Parlama noktası, 38 C dereceden aşağı olan sıvıları belirtir.

Tehlikeli Sıvı Nedir?

• Parlama noktası, 38 C dereceden yukarı olan tehlikeli ve zararlı sıvıları belirtir.

Parlayıcı Sıvıların Patlaması:

• Her parlayıcı sıvı buharı ve yanıcı gaz patlamaya neden olabilir. Bu olay, parlayıcı sıvı buharları veya yanıcı gazlar ile havanın yeterli oranlarda karışımlar meydana getirmesine bağlı bulunmaktadır. Örneğin, benzin-hava karışımının patlama sınırları, hacmen % 1-6 oranındaki benzin buharının hava ile meydana getirdiği karışımdır. Yine, Etilalkol’ün % 3.5-19 oranlarında, asetilenin % 2.5-81 oranlarında ve Bütilen’in de % 1.7-90 oranlarında hava ile meydana getirdiği karışımlar da patlayıcı ortamı meydana getirirler.